اصلاحات تارنمای تحلیلی، خبری و اجتماعی
کانون اصلاحات و دانشگاه خورشید نشستی را زیر عنوان “نواندیشی دینی در افغانستان- فرصت‌ها و چالش‌ها” برگزار کردند.
در این نشست که روز چهارشنبه (۱۲ اسد) با حضور صدها تن از استادان دانشگاه، دانشجویان، فرهنگیان و روزنامه‌نگاران در کابل برگزار شده بود، بحث نواندیشی دینی به تحلیل و بررسی گرفته شد.
سخنران اصلی این نشست، محمد محق از پژوهشگران و نواندیشان دینی مطرحِ افغانستان بود. آقای محق با کارها و تلاش‌های خویش، روزنه تازه‌یی را در راستای اندیشه و تفکر در افغانستان باز کرده است.
در آغاز این برنامه، عبدالرحیم پروانی، رییس دانشگاه خورشید، با ارایة مقدمه‌یی آجندای این نشست را مطرح کرد و گفت که برای بسیاری‌ها واژة نواندیشی دینی در افغانستان تازه است. او افزود که اکثریت میان واژة نواندیشی دینی و روشنفکری دینی تفاوتی قایل نیستد. به گفتة این استاد دانشگاه، کسانی‌که در این راستا در افغانستان کار کرده و گام برداشته‌اند، عده‌یی آنان را تا مرز تکفیر و ارتداد هم پیش برده‌اند. او محمد محق را از آغازگران نواندیشی دینی در افغانستان خواند و گفت که امیدواریم این روند پیشتر از پیش ادامه یابد.
سپس، حشمت رادفر مشاور رسانه‌یی ریاست اجراییه، دربارة فعالیت‌های‌کانون اصلاحات معلومات ارایه کرد. او گفت، بیشترین تلاش کانون اصلاحات روی تولید فکر و اندیشه و گسترش آگاهی های مدنی و شهروندی در کشور تمرکز دارد.
به گفتة آقای رافر، بخش عمدة مشکلات ما در چهار دههۀ گذشته ناشی از تعطیلی فکر و اندیشه در کشور بوده و سوء استفاده جریان های تندرو و افراط گرا از آموزه های دینی به ترویج و نهادینه گی ذهنیت های خشونت آمیز و واپس گرایانه در جامعه ما انجامیده است.
آقای رادفر افزود که، برای بیرون رفت از بحران و منازعه جاری در افغانستان و منطقه، ما بیشتر از هر زمان دیگر به نوگرایی و نو اندیشی دینی نیازمند استیم و تلاش های آقای محق و شماری دیگر از پژوهشگران کشور در این زمینه از اهمیت ویژه و حیاتی برخوردار میباشد.
با این حال آقای رادفر ابراز خوشبینی کرد که حالا ما در افغانستان شاهد حضور نسلی استیم که به جای اندیشتن به تفنگ و باروت و خشونت، در پی تغییر و تحول و نوسازی و نوگرایی در اندیشه و فکر خویشتن اند و پیوند این نسل با دانش و فناوری روزنه های تازه یی از توسعه، ثبات و همپذیری مسالمت آمیز را به روی ما گشوده است.
سپس آقای محمد محق به ایراد سخنرانی پرداخته، در آغاز با تمرکز به پیشینة تاریخی نواندیشی دینی گفت که این اصطلاح بیشتر در کشورهای فارسی‌زبان و به ویژه ایران کاربرد داشته است. اما در جهان عرب نیز چهره‌هایی این روند را پیش برده‌اند که از سرامد آن‌ها محمد ارکون و نصرحامد ابوزید میباشد.
او سپس واژه نواندیشی دینی را تعریف کرد و گفت: نواندیشی دینی به دنبال بدعت‌گزاری نیست؛ نواندیشی دینی به دنبال حکومت کردن نیست؛ بلکة نواندیشی دینی به دنبال رفع نیازها و مقتضیات زمان مسلمانان است.
آقای محق خاطر نشان ساخت: کسانی‌که خود را در چارچوب مشخص مذهبی مقید بدانند، روشنفکر حساب نمی‌شوند.
او معتقد است که نواندیشان دینی از سوی دو گروه از مردم آماج حمله قرار گرفته است:
یکی از سوی بنیادگرایان و آنانی‌که برداشت و قرائت سنتی و بسته از دین دارند. دوم از سوی سکولاران.
آقای محق تصریح کرد: نواندیشان دینی به تکرار از سوی بنیادگرایان و سکولارها مورد سوءظن، تکفیر و اتهام قرار گرفته‌اند. به گفتة محق، بنیادگرایان، نواندیشان دینی را متهم به بدعت و سرکشی از دین می‌کنند؛ درحالی‌که نواندیشان با اصول دین مشکلی ندارند. نگاه آن‌ها به تفسیرها و برداشت‌ها از دین متمرکز میباشد.
استاد محق باور دارد که انتقاد و سوءظن سکولارها از آنجا ناشی می‌شود که آنان باور دارند که نواندیشان دینی در تلاش احیا و زندهسازی تفکر دینی هستند. به دلیل همین نگرانی، به دنبال بدنام‌سازی و سرکوب نو اندیشان دینی هستند.
آقای محق سیر تاریخی نواندیشی دینی در جهان معاصر اسلامی را بررسی کرد. او به تفکرات مودودی، سیدقطب و… در جهان اسلام پرداخت و گفت که ابتدا این دو چهره هر دو نو اندیش بودند، اما بعداً به بنیادگرایان رادیکال تبدیل شدند. محق، مودودی را پدر بنیادگرایی دینی در جهان اسلام معرفی کرد.
استاد محق با انتقاد از مخالفان نواندیشی دینی در افغانستان گفت: نواندیشی دینی، به معنای بدعت و تحریف و ایجاد فرقه و مذهب جدید در دین نیست. نو اندیشی دینی در پی ایجاد نهاد قدرت و انباشتن ثروت هم نمی‌باشد. بیشترین انتقاد نواندیشی دینی متوجه نهادها و موسساتی است که به نام دین فعالیت می‌نمایند.
آقای محق گفت که مهمترین ایدة نواندیشی دینی انسان امروز میباشد. عمده‌ترین اولویت نواندیشی دینی این است که دین نباید عامل خشونت، کشتار، خون‌ریزی و … در جامعة بشری باشد.
او گفت که نواندیشی دینی تلاشی است در راستای گره‌زدن انسان با دنیای امروز هم در سطح سخت‌افزاری و هم نرم‌افزاری.
دنیای امروز در دو عرصه معنا می‌شود: مفاهیم سخت‌افزاری مانند بم اتم، امکانات مدرن و مفاهیم نرم‌افزاری فرهنگ و تاریخ و تفکرات جدید. نواندیشی در تلاش امروزینه ساختن اندیشه و تفکر انسان در همین دو عرصه میباشد.
او به دست‌آوردهای بشر در حوزة خلق دانش و فکر اشاره کرد و به نقل از یک نویسندة غربی گفت که تا سال ۲۰۰۳ حجم مجموعة تولیدات فکری بشر در عرصة دانش، ۲۷ برابر ساختمان کنگرة امریکا بود؛ اما از سال ۲۰۰۳ به بعد این رقم چند برابر شده است. یعنی در یک دهة پسین بشر در عرصة تولد فکر و اندیشه، دست‌آورد های چشمگیری داشته است.
آقای محق برداشت‌ها در خصوص برخی مفاهیم و واژگان را زیر سوال برد و گفت که برخی کلمات و واژه‌ها به عنوان بدیهیات در جامعة ما مطرح است. یکی از این کلمات واژه سکولار میباشد. سکولار در این جامعه واژه تعریف‌ناشده‌یی‌ست. حتا در مواردی اجازة فکر کردن دربارة این کلمات و واژگان را نداریم.
او دربارة نواندیشی در افغانستان گفت: باب این مبحث هنوز در کشور گشوده نشده است. در کشور ما هنوز مباحث جدی و عمیق در این عرصه صورت نگرفته است. هنوز آماده نیستیم به دور از هیاهوی سیاسی، باب گفت‌وگوهای فکری و دینی را در افغانستان باز کنیم.
آقای محق خاطرنشان ساخت که باید تناقضات فکری و اندیشه‌یی ما حل شود و رویکردهای مان بر مفاهیم و واژگان ایدیولوژیک نباشد.
در پایان سخنرانی آقای محق پرسش هایی از جانب پژوهشگران و داشجویان در پیوند با موضوع برنامه مطرح شد و آقای محق به پرسش ها پاسخ دادند. پس از بحث و تبادل نظر همه جانبه بر ادامۀ مباحث مرتبط به نو اندیشی دینی به عنوان یکی از مبرم ترین نیاز های جامعه فرهنگی و رسانه یی کشور تاکید شد.
این پانزدهمین نشست علمی- فرهنگی کانون اصلاحات بود که این هفته با همکاری مشترک با دانشگاه خورشید در پیوند با نو اندیشی دینی برگزار شده بود.
