رونمایی، نقد و بررسی کتاب “روح آوارۀ شرق”

کانون اصلاحات در نشستی کتاب “روح آوارۀ شرق” (سرگذشت پرماجرای سیدجمال الدین افغانی) را روگشایی و نقد و بررسی کرد. “روح آوارۀ شرق”اثر محمد عماره نویسندۀ نام‌آشنای مصری است که توسط مهران موحد به فارسی برگردان شده است.
در این نشست که روز سه شنبه، دوازدهم عقرب با حضور ده‌ها تن از نویسندگان و فرهنگیان در کابل برگزار شده بود، سخنرانان ضمن ستایش از ترجمۀ معیاری آقای موحد، گفتند که تا کنون جای ترجمۀ معیاری و تألیف پژوهشی و اکادمیک در افغانستان خالی بوده است.
نخست، دکتر مجیب‌الرحمن رحیمی، مسوول تألیف و ترجمۀ کانون اصلاحات و پژوهشگر در دانشگاه ایسکس به فعالیت‌های کانون اشاره کرد و گفت که کار آنها در بخش تألیف و ترجمه به دو حوزۀ “اصلاح فکر دینی و هویت و تاریخ” متمرکز می‌باشد. دکتر رحیمی تصریح کرد: مـتأسفانه حوزۀ فکر دینی متأثر از جریان‌های افراطی است؛ درحالی‌که در این عرصه، جریان‌ها و چهره‌هایی بوده‌ که ضمن اعتقاد به باورها و ارزش‌های دینی، بر عقل و منطق تمرکز ویژه داشته‌اند.
او افزود که یکی از راه‌های مبارزه با افراط‌گرایی، ارایۀ یک روایت نو در عرصۀ فکر و اندیشه می‌باشد. پژوهشگر دانشگاه ایسکس اضافه کرد: در زمینۀ تاریخ و هویت ما شاهد روایتی بوده‌ایم که از سوی دولت‌ها ارایه شده و مبتنی بر حقایق نبوده است؛ این دیدگاه‌ها نیاز به واکاوی و تحلیل و بررسی دارد. او در بخش دیگر سخنانش به کارهای پیش روی کانون اصلاحات اشاره کرد و گفت که برخی از مقاله‌ها و کتاب‌های مهم را در عرصۀ فکر و اندیشه و تاریخ و هویت زیر کار داریم و به‌زودی ترجمه شده و به دسترس علاقمندان قرار خواهد گرفت. دکتر رحیمی از نویسندگان، پژوهشگران و مترجمان کشور خواست که در زمینۀ تألیف و ترجمه با کانون اصلاحات همکاری کنند.
سپس، دکتر نورالدین علوی، استاد جامعه شناسی دانشگاه کابل و سخنران اصلی این برنامه، به نقد کتاب روح آوارۀ شرق و بررسی افکار سیدجمال الدین افغانی پرداخت. دکتر علوی با اشاره به پیشینۀ جریان‌های اصلاح‌گری در تاریخ معاصر جهان اسلام، سیدجمال‌الدین افغانی را آغازگر اصلاح فکر دینی عنوان کرد. این استاد دانشگاه کابل فهرستی از شخصیت‌ها و متفکران جهان را نام گرفت که از سیدجمال‌الدین افغانی تأثیر پذیرفته‌اند.
آقای علوی با بیان این‌که درد سیدجمال‌الدین احیای عقل در اندیشۀ اسلامی و جلوگیری از تقلید بود، گفت که جنبش‌های مشروطه در اکثر کشورهای منطقه به ویژه افغانستان و ایران تحت تأثیر اندیشه‌های سیدجمال الدین بوده است. او گفت که به همان اندازه‌یی که سیدجمال الدین افغانی در کشورهای منطقه از جایگاه بزرگی برخوردار است، در افغانستان مظلوم و ناشناخته باقی مانده است. دکتر علوی خواستار پژوهش در آثار و اندیشه‌های این متفکر جهان اسلام شد و گفت که نویسنده در کتار “روح آوارۀ شرق” تلاش کرده که نشان دهد سیدجمال از افغانستان بوده است.
دکتر علوی به برخی از خلاهای کتاب “روح آوارۀ شرق” هم اشاره کرد و گفت که اندیشه‌های سیدجمال‌الدین به ویژه تفکر انتقادی او، در این کتاب منعکس نشده است. فاضل‌سانچارکی، مشاور فرهنگی ریاست اجراییه سخنران دیگر این نشست بود. آقای سانچارکی گفت که “روح آوارۀ شرق” شامل سه بخش می‌شود: “بخش نخست سرگذشت نامۀ سیدجمال الدین و سوانح اوست و بخش دوم نسبت‌نامۀ سیدجمال الدین را مورد بررسی قرار داده و در بخش سوم مذهب فقی او مورد توجه قرار گرفته است.” به گفتۀ مشاور فرهنگی ریاست اجراییه، سیدجمال‌الدین افغانی با درنظرداشت تأثیری‌که در جهان بر جا گذاشته یک “عجوبه” بوده است.
فاضل سانچارکی گفت که سیدجمال الدین افغانی خود را پیرو مذهب و گرایش فقهی مشخص نمی‌دانست. او فراتر از مذاهب فقهی می‌اندیشید و باور داشت که مذاهب متعدد باعث تفرقه در جهان اسلام شده است. آقای سانچارکی در بخشی از اظهاراتش به اندیشه و تفکر سیدجمال الدین پرداخت و گفت که مبارزه با تعصب، افراط‌گرایی و استعمار و روحیۀ آزادگی از ویژه‌گی‌های این متفکر اسلامی بوده است.
او برخی از استدلال‌های نویسندۀ روح‌آوارۀ شرق را در زمینۀ افغانی بودن سیدجمال بی‌پایه خواند و اما گفت که بزرگترین دلیل بر افغانی‌بودن سیدجمال‌الدین افغانی، نوشته‌ها و اظهارات خود او می‌باشد. عبدالحفیظ منصور، نویسنده و عضو مجلس سخنران دیگر این محفل فرهنگی بود.
آقای منصور، از تجربۀ خوب کتاب اظهار تقدیر کرد و گفت که مترجم این کتاب آیندۀ درخشانی در پیش دارد. او گفت که محمدعماره نویسندۀ کتاب روح آوارۀ شرق آدم ساده‌یی نیست، از همین‌رو، آنچه او نوشته مهم است.
به گفتۀ آقای منصور، محمد عماره در کتاب نشان داده که سیدجمال هم افغانی بوده می‌تواند، هم ایرانی. چون چهارساله بوده که همراه خانواده‌اش به دلیل ستم خانوادۀ دوست محمد خان افغانستان را ترک کرده و در همدان ایران مسکن‌گزین شده است. این نویسنده به مولانای بلخی، ابن سینا، محمد خوارزمی، محی‌الدین چشتی، امیر خسرو دهلوی و شمار دیگر از اندیشمندان اشاره کرد که در یک کشور متولد شده‌ و در کشور دیگر به خاک سپرده شده‌اند؛ به همین دلیل، متعلق به هر دو کشور می‌باشند. آقای منصور، خواندن این کتاب را برای جوانان افغانستان توصیه کرد. مهران موحد، مترجم کتاب سخنران پایانی این برنامه بود.
آقای موحد به جایگاه محمد عماره نویسنده این کتاب در جهان اسلام اشاره کرد و او را از متفکرین درجه‌یک کشورهای اسلامی عنوان کرد. مهران موحد گفت که محمد عماره از چهره‌های “نو‌معتزلی” محسوب می‌شود. او سپس به جایگاه سیدجمال در جهان اسلام پرداخت و به نقل از مرتضی مطهری متفکر معاصر ایرانی، سیدجمال‌الدین افغانی را “سلسله‌جنبان نهضت‌های اسلامی معاصر” عنوان کرد. آقای موحد در خصوص انگیزۀ ترجمۀ این کتاب گفت که متأسفانه برخی ناسیونالیست‌های ایرانی تلاش کرده‌اند که همۀ شخصیت‌های حوزۀ تمدنی ما را مربوط به خود نشان دهند و تفهیم کنند که افغانستان سرزمین خشک و صحرایی است و چنین متفکرانی نمی‌تواند در آن بروید.
او تصریح کرد که پژوهش‌های بی‌طرفانه و اکادمیک در افغانستان در بارۀ سید‌جمال‌الدین افغانی،کمتر صورت گرفته است. او گفت که کتاب روح آوارۀ شرق را تا حد ممکن مطابق معیارها به فارسی ترجمه کرده است. آقای موحد وضعیت ترجمه در افغانستان را افتضاح خواند و گفت: کتاب‌هایی‌که ترجمۀ آن خوب باشد، بسیار اندک است. کتاب «روح آواره شرق- سرگذشت پرماجرای سیدجمال‌الدین افغانی» نخستین کتابی‌است که از سوی کانون اصلاحات به نشر رسید. این کتاب اثر دکتر عماره یکی از دانشمندان و پژوهشگران برجستۀ مصری است و توسط آقای مهران موحد به فارسی ترجمه شده‌است.