اصلاحات تارنمای تحلیلی، خبری و اجتماعی
کانون اصلاحات روز چهارشنبه (۱۵حوت ۱۳۹۷) محفل رونمای کتاب “بنیان‌گذار کلام حنفی: زندگی‌و اندیشهٔ ابومنصور ماتُریدی” را با حضور علماء، اساتید، دانشمندان علوم دینی، دانشجویان و جوانان برگزار کرد.
خالد نجوا، مسوول برنامه‌های کانون اصلاحات در آغاز برنامه گفت که ماتریدی در توابعی سمرقند در ماوراء النهر به دنیا آمده و در سال ۳۳۲ هجری چشم از جهان فروبست. او دقیقا در روزگاری زیسته است که عقاید اعتدال‌گرایانه مهجور قرار گرفته بود. یک‌سو با عقل‌گرایی مفرط به انکار مسایل عقیدتی دست می‌یازید و جانب دیگر به نقل متوسل شده همه را با شلاق نقل مآخذه و تنبیه می‌نمود. امام ماتریدی در این امواج پرتلاطم توانست میان عقل و نقل گره محکم بزند و راه میانهیی را ترسیم کند که رعایت حال هردو سلک شده و استوار بر دلایل با تمکین باشد. بنابراین معاصرانش او را “پرچم هدایت، متکلم زبردست، اصولی‌ماهر و فقیه آزاد اندیش” و امثال این لقب می‌دادند. ترجمه کتاب مذکور درست زمانی صورت می‌گیرد که موج سوم افراطیت که با جنگ سرد آغاز شده است آهسته آهسته کشور ما را به چاله‌ی می‌افگند که رهایی از این چاله طی سال‌ها معدود ناممکن و نامتصور است. پس ایجاب می‌کند که در برابر حرکت بنیاد‌گرایی سیاسی و غیر سیاسی به گونه‌ی روشمندانه با ابزار فکر اعتدالی ایستاده شد و از اضمحلال اسلام سنتی در این جغرافیا که استوار بر مکتب حنفیت است جلوگیری کرد.
داکتر مجیب الرحمان رحیمی، رییس کانون اصلاحات و مسوول بخش ترجمه این نهاد، درصحبت‌های خویش تشریف آوری مهمانان را به نمایندگی از کانون خوش آمدید و خیر مقدم گفت. وی در صحبت‌های خود نهادینه شدن ارزش‌های خردمحور، رواج قرائت انسانی و معتدل از دین، گسترش فرهنگ مدارا، همدیگرپذیر و کثرت‌گرا، نهادینه ساختن عدالت اجتماعی، معرفی دیدگاه‌های اندیشمندان و متفکران جهان اسلام و معیاری شدن شیوه‌های پژوهش را از اهداف بخش ترجمه کانون اصلاحات خواند.
آقای رحیمی افراط‌گرایی را از چالش‌های اصلی و اساسی در افغانستان خوانده علاوه کرد: «جریان های افراطی باعث جنجال‌ها و مشکلات فراوان در کشور و جامعه ما شده‌اند. برای مقابله با این جریان‌ها و ارایۀ یک قرائت معتدل یا چگونگی یافتن یک راه مناسب به عنوان یک دانشجو دغدغه‌هایی داشته‌ام و برای یافتن پاسخ و یک راه حل، تجربه‌هایی را که در حوزۀ تمدنی ما و در جهان اسلام شکل گرفته‌است مطالعه کرده‌ام. این مطالعات و رأی‌زنی‌ها برای یافتن یک راه حل مناسب هنوز ادامه دارد.»
داکتر رحیمی قرائت‌های دینی‌ای را که از صحراها برمی‌خیزد با قرائت‌های دینی‌ای که با داشته‌های علمی-فرهنگی یک شهر تلفیق می‌گردند متفاوت می‌داند و می‌افزاید که قرائت‌های دینی در حوزۀ زبان فارسی یا خراسان از مولفه‌های تمدنی این حوزه متأثر است. او فرهنگ استوار بر زبان فارسی در مرحله‌ی قبل از اسلام، قرائت عقل‌گرا و خردمحور از دین و عرفان و تصوف را از ویژگی‌هایی این حوزه‌ی مشترک تمدنی می‌داند که در شکل‌گیری گفتمان دینی نقش دارند. به باور او تعامل و شکل‌گیری این گفتمان ممکن است قرن‌ها را دربر گرفته باشد؛ اما به مرور زمان به توازن و تعادل رسیده و مردمان این حوزۀ در سایۀ این قرائت زندگی نموده‌اند.
آقای داکتر رحیمی در ادامه گفت: راه یافتن اجباری و غیر طبیعی جریان‌های فکری-فرهنگی در این حوزه از طریق لشکر‌کشی، رقابت‌های بین‌المللی یا منطقه‌یی یا نسخه‌برداری‌های عجولانه به دلیل تعارض با بافت فکری-فرهنگی این حوزه باعث تنش و درگیری گردیده است. وی در این راستا به عنوان نمونه از صفویت، مارکسیسم، سلفیت افراطی، وهابیت و قرائت انقلابی-سیاسی از اسلام در مقابله با مارکسیسم نام برد.
آقای رحیمی احیای کلام حنفی استوار بر قرائت ماتریدی را به عنوان جریانی عقل‌گرا و خردمحور در راستای شکل‌گیری یک جریان معتدل و استراتیژی مبارزه با افراط‌گرایی در این حوزه مطرح کرد.
داکتر مجیب الرحمان رحیمی تاکید نمود که نوشته‌ها و اندیشه‌های ماتریدی در این حوزه به دلایل مختلف مغفول مانده و باید به نسل نو معرفی گردد. او چاپ کتاب «بنیان‌گذار کلام حنفی» را یک موفقیت و گامی سترگ در این راستا خواند.
سپس آقای کمال الدین حامد دانشمند و پژوهشگر حوزه علوم دینی به تفصیل در باره تاریخچه جریان‌های کلامی در اسلام، تعریف علم کلام، محورهای بحث این علم، معتزله، اشعری و ماتریدی صحبت کرد.
آقای حامد در بخشی از صحبت‌های خویش در باره ویژگی‌های کلام ماتریدی و مذهب حنفی در مقایسه با دیگر جریان‌های کلامی سخن گفت و عقل‌گرایی را از ویژگی‌های بارز این جریان دانسته و احیای این نحله را ضروری و یکی از نیازهای نسل امروزی دانست.
عبدالبشیر فکرت استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه دین و فلسفه یکی دیگر از سخنرانان اصلی این نشست بود. آقای فکرت با نگاه تاریخی به شکل‌گیری جریان‌های کلامی-فکری در تاریخ اسلام از افراط و تفریط‌هایی جریان‌های دینی سخن گفت که میان معتزلی‌ها و اهل حدیث و جریان‌های دیگر شکل گرفت بود و باعث دشواری‌های فراوان در تاریخ اسلام گردید.
آقای فکرت در ادامه صحبت‌های خود تأکید نمود که در این معرکه جهان اسلام به راه سوم و میانهیی نیاز داشت تا به بحران افراط و تفریط پایان بخشد. او افزود: “دیدگاه‌های ماتریدی در سمرقند در سایه حکومت سامانیان این راه میانه را با ایجاد توازن میان عقل و نقل ترسیم کرد و شکل داد”.
آقای فکرت در بخش دیگر از صحبت‌های خود به عوامل و انگیزه‌هایی این که چرا جریان ماتریدی به یک گفتمان مسلط تبدیل نشد و بیش‌تر در حاشیه باقی می‌ماند پرداخته گفت: “جریان ماتریدی بیش‌تر در حاشیه قدرت قرار داشت و جریان اشعری در مرکز قدرت و به این دلیل جریان ماتریدی به یک جریان مسلط تبدیل نشد”.
آقای فکرت نیز در صحبت‌های خود احیای این جریان را برای مقابله با افراط‌گرایی و شکل‌گیری یک جریان معتدل در کشور مفید ارزیابی کرد.
بشیر فکرت با تأکید بر ارزش‌مندی کتاب، از کاستی‌هایی در ترجمه و ویراستاری کتاب نیز نام برد و پیشنهاد کرد که به این کاستی‌ها در کارهای بعدی توجه گردد.
در قسمت پایان برنامه آقای عزیز احمد حنیف از سخنرانان اصلی برنامه صحبت کرد. استاد حنیف نیز به تفصیل در باره تاریخ شکل‌گیری و ویژگی‌های جریان ماتریدی حرف زد و در مقایسه این جریان با اشعریت ویژگی‌های عقل‌محور این جریان کلامی را برجسته ساخت.
آقای حنیف ماتریدی را از پیروان امام ابوحنیفه دانست که خود به عقل‌گرایی و اهل‌رأی بودن در فقه اسلامی معروف است. استاد حنیف در ادامه صحبت‌های خود، احیای این جریان و بحث‌های موجود در کلام ماتریدی را برای عصر حاضر و نسل جوان مفید و حیاتی توصیف کرد.
کتاب “بنیاد گذار کلام حنفی: در باره‌ی زندگی و اندیشه‌ی ابومنصور ماتریدی” از سوی بلقاسم الغالی تألیف گردیده و از سوی داکتر احمد ذکی خاورنیان به همکاری کانون اصلاحات در زمانی ترجمه گردید که گروه‌های افراطی تلاش می‌کنند این مذهب معتدل، گثرات‌گرا و صاحب رأی را به انزوا بکشند.
