اصلاحات تارنمای تحلیلی، خبری و اجتماعی
گفتگوی صلاح الدین ربانی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی افغانستان با روزنامه شرق
در چندماه گذشته دامنه فعالیت داعش به شمال افغانستان رسیده و آن منطقه را نیز ناامن کرده است. نگرانی‌هایی وجود دارد که نیروهای افراط‌گرا در ازبکستان و ترکستان شرقی و تاجیکستان، به‌نوعی اتحاد با نیروهای فعال داعش در شمال افغانستان دست بیابند. به‌نظر شما خطر فعالیت تروریست‌ها در شمال افغانستان تا چه حد جدی است؟
بی‌‌شک داعش خطری بالقوه در منطقه و در بعضی نقاط افغانستان است. اعضای این گروه در شرق افغانستان و در برخی ولایات و ولسوالی‌های- شهرستان‌های- این کشور مثل ننگرهار، حضور دارند. این در حالی است که برخورد‌های شدید بین طالبان و کسانی که خود را داعش خطاب می‌کنند نیز در جریان است. اعضای این گروه در شمال افغانستان فعال هستند. باید پذیرفت این گروه به‌عنوان خطری بالقوه، در افغانستان حضور دارند. مسئله مهم این است که امروز اجماعی منطقه‌ای برای مبارزه علیه داعش در حال شکل‌گیری است. نشست سران کشورهای منطقه در حاشیه نشست سازمان همکاری‌های شانگهای، نشان داد اکثر کشورهای منطقه از فعالیت داعش نگران هستند و می‌خواهند برای مقابله با این مسئله آمادگی داشته باشند و خواستار رفع این مشکل هستند.
البته سران بعضی از کشورها می‌گفتند افغانستان باید آمادگی مقابله با نیروهای داعش را داشته باشد اما باید توجه داشت ملیت اکثر اعضای این گروه که بخشی از آنها پس از عملیات‌های نظامی در شمال پاکستان به جنوب افغانستان وارد شده‌اند، مربوط به کشورهای آسیای میانه است. بخش اعظم اعضای این گروه از آسیای میانه، ازبکستان، تاجیکستان و ترکستان‌شرقی به افغانستان آمده‌اند.
اگرچه ظرفیت مقابله با این افراد و اراده و تصمیم برای مبارزه با این افراد در افغانستان وجود دارد، اما باید بر این نکته تأکید کنم ظهور داعش، امروز یک معضل منطقه‌ای است و نیاز به راه‌حلی منطقه‌ای نیز دارد. همه کشورها باید با هم و با یک استراتژی و راهبرد مشترک، برای مبارزه با این خطر بالقوه آماده باشند.
یعنی حضور داعش در افغانستان هنوز بالقوه است اما خطر بالفعل‌شدن را دارد؟
بله، در این مسئله شکی نیست که حضور داعش در افغانستان خطر بالفعل‌شدن را دارد. حضور افراد مرتبط با حرکت اسلامی ترکستان شرقی در سین‌کیانگ، چینی‌ها را بسیار نگران کرده است.
اگر حضور و فعالیت داعش در مناطقی از افغانستان بالفعل شود، چه تأثیراتی بر مناسبات منطقه‌ای خواهد گذاشت؟
برای حل این مسئله و در برخورد با این گروه، همه کشورها باید استراتژی مشترک داشته باشند. تفاوت میان طالبان و داعش این است که وقتی طالب‌ها ظهور کردند، کشورهای منطقه، طالبان را خطری منحصر به افغانستان می‌دانستند و این مسئله را خطری برای خود فرض نمی‌کردند، اما امروز حضور داعش و نوع فعالیت این گروه همه را متوجه این مسئله کرده است که این خطر فقط متوجه افغانستان نیست، بلکه خطری جدی برای همه کشورهای منطقه محسوب می‌شود.
اشرف‌غنی در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری، سیاست خارجی دولت خود را در پنج محور تعریف کرد. شامل ارتباط با کشورهای همسایه، کشورهای اسلامی، سه کشور ژاپن، آمریکا و کانادا، کشورهای آسیایی و سازمان‌های بین‌المللی بود که به‌این‌ترتیب، ایران جزء سه حلقه سیاست خارجی افغانستان قرار دارد. با توجه به این تعریف تئوریک، امروز شما وضعیت روابط کنونی تهران و کابل را در عمل چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روابط دو کشور همیشه خوب بوده و امیدوارم در آینده از این نیز بهتر شود. در نشست اخیری که رؤسای‌جمهور دو کشور با هم داشتند، بر این موضوع تأکید شد و هر دو اعلام کردند دو کشور آمادگی لازم را برای امضای توافق‌نامه جامع برای همکاری‌های بیشتر دارند و امید است در آینده نزدیک شاهد امضای چنین توافق‌نامه‌ای باشیم. جایگاه جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک کشور دوست و همسایه، برای ما بسیار مهم است و ما هم کوشش می‌کنیم روابط را در سطح بسیار خوب ادامه دهیم.
به‌نظر شما، توافق هسته‌ای بین ایران و کشورهای ١+٥ چه تأثیری بر روابط ایران و افغانستان در سطوح مختلف و بر مناسبات منطقه‌ای خواهد داشت؟
این توافق نه‌تنها بر افغانستان، بلکه بر مناسبات منطقه‌ای تأثیرات بسیار مثبت و خوبی خواهد گذاشت. با اجرای این توافق، تحریم‌های بین‌المللی ایران رفع می‌شود. همچنین مشکلاتی که جامعه جهانی در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران داشت، با توافق اخیر ایران و کشورهای ١+٥ حل شده است. این توافق امکانات بیشتری را برای گسترش روابط منطقه‌ای مهیا می‌کند و به‌این‌ترتیب، افغانستان هم می‌تواند روابط خود را به‌ویژه در حوزه اقتصادی با ایران، بیش‌ازپیش توسعه دهد. ما می‌توانیم از طریق بندر چابهار در جمهوری اسلامی ایران فعالیت تجاری و اقتصادی داشته باشیم و این مسئله برای ما حائزاهمیت است. در ملاقاتی که اخیرا در حاشیه نشست شانگهای در شهر «اوفای» روسیه صورت گرفت، رئیس‌جمهور افغانستان نیز از این مسئله استقبال کرد. ما امیدواریم در آینده نزدیک هیأت‌های تجاری و اقتصادی بین ایران و افغانستان نشست‌هایی داشته باشند تا درباره گسترش برنامه‌های اقتصادی صحبت کنند.
پیش‌تر تنها راه افغانستان به آب‌های آزاد از طریق بندر کراچی در پاکستان بود. البته امروز بندر چابهار بسیار مهم است. هرچند راه‌های دیگری نیز برای افغانستان وجود دارد. راه لاجورد یکی از راه‌هایی است که افغانستان را از طریق ترکمنستان، گرجستان و آذربایجان و ترکیه، به آب‌های آزاد وصل می‌کند. اما چابهار مهم‌ترین و نزدیک‌ترین راه دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد خواهد بود.
توافق اخیر ایران و غرب، هم از لحاظ اقتصادی و تجاری و هم از لحاظ سیاسی، برای افغانستان اهمیت دارد. تحریم‌های سال‌های اخیر غرب علیه ایران به‌صورت طبیعی بر وضعیت معیشت و زندگی مهاجران و کارگران افغان در ایران نیز تأثیر منفی‌ای گذاشته بود. همچنین با توجه به حجم واردات تجارتی افغانستان از ایران، حل این مشکل و رفع تحریم‌ها به‌صورت طبیعی تأثیر مثبت می‌گذارد و امیدواریم زمینه تقویت بیشتر دادوستد‌های تجارتی و اقتصادی میان افغانستان و ایران و درمجموع در سطح منطقه بیشتر از پیش تقویت شود.
از سوی دیگر، از لحاظ سیاسی نیز این توافقات برای ما اهمیت دارد، زیرا جمهوری اسلامی کشور برادر و همسایه ماست و کشورهای غربی در شرایط کنونی از دوستان و متحدان استراتژیک افغانستان هستند. با توجه به این مسئله، کاهش تنش میان کشور برادر جمهوری اسلامی ایران و متحدان جهانی ما، از لحاظ سیاسی برای ما اهمیت دارد.
این‌روزها خبر درگذشت ملامحمد عمر و واکنش‌ها به آن، در صدر عناوین مهم خبری در افغانستان و منطقه بوده است. به‌نظر می‌رسد فقدان ملامحمد عمر، به‌عنوان رهبر سیاسی این گروه، باعث ایجاد شکاف و چنددستگی میان نیروهای طالب شده است. بخش‌هایی از طالبان با ملامحمد اخترمنصور بیعت کرده‌اند و برخی دیگر به‌دنبال فرزند ملامحمد عمر، ملایعقوب، هستند. شکاف در رهبری طالبان تا چه می‌تواند بر روند مذاکرات صلح با طالبان تأثیر‌گذار باشد؟
امکان ایجاد چنددستگی در گروه طالبان وجود دارد و نشانه‌هایی از این مسئله به چشم می‌آید. البته با توجه به اطلاعاتی که در دست داریم، طالبان به‌طور رسمی ملااختر محمدمنصور را به‌عنوان رهبر جدید خود انتخاب کرده‌اند. ملااختر محمد منصور، دو معاون دارد که یکی از آنها سراج‌الدین حقانی است و نفر دوم ملامحمد یعقوب، فرزند ملامحمد عمر، است. البته برخی دیگر از حضور ملاهیبت‌الله آخوند‌زاده به‌عنوان معاون دوم رهبر جدید طالبان سخن می‌گویند.
تفاوت وضعیت فعلی و گذشته طالبان این است که شانس گفت‌وگو و مذاکرات در شرایط کنونی بیشتر است. در گذشته اگر ما با ملامحمد عمر مواجه بودیم، او رهبری بود که کسی نمی‌دانست در کجاست و هر صحبتی که می‌شد، طالب‌ها می‌گفتند ما باید در این رابطه با رهبر خود صحبت کنیم و از او دستور بگیریم. این در حالی بود که کسی از محل زندگی ملامحمد عمر اطلاع نداشت. اما در وضعیت فعلی اگر ملااختر محمد منصور به‌عنوان رهبر طالبان انتخاب شود، دست‌‌کم مشخص است ما به‌طور دقیق و واضح با چه کسی و در کجا صحبت می‌کنیم. همین شفافیت می‌تواند دلیلی بر این باشد که روند مذاکرات صلح بهتر از گذشته به پیش خواهد رفت.
همچنین ما امیدواریم کشور همسایه و دوست، پاکستان، هم در این پیشبرد مذاکرات صلح در شرایط کنونی جدی باشد و همکاری خود را در این رابطه ادامه دهد.
به‌نظر می‌رسد در چند ماه گذشته اسلام‌آباد تلاش‌هایی در جهت انجام مذاکرات صلح با طالبان داشته است. به‌نظر شما امروز و در شرایط کنونی و با توجه به نوع روابط طالبان و پاکستان، اسلام‌آباد تا چه حد بر رهبری جدید طالبان احاطه و نفوذ خواهد داشت؟
به‌نظر من پاکستان امروز در شرایط بهتری قرار دارد. بعد از تأسیس حکومت وحدت ملی در افغانستان روابط دو کشور بسیار خوب شده است و امیدواریم پاکستان به تلاش‌هایی که شروع کرده ادامه دهد و در تلاش‌هایش صادقانه عمل کند.
شما به بهبود روابط کابل-اسلام‌آباد اشاره کردید. به‌نظر می‌رسد پس از تشکیل حکومت وحدت ملی، سیاست خارجی افغانستان نسبت به کشورهای همسایه چرخش‌هایی داشته است. از یک‌سو روابط افغانستان با پاکستان گسترش یافته است و از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد روابط با هندوستان پویایی سابق را ندارد. به‌نظر شما این تغییر رویکرد سیاست خارجی افغانستان، تا چه حد تأمین‌کننده منافع ملی افغانستان است؟
روابط افغانستان با هر دو کشور هند و پاکستان، روابطی خوب و دوستانه است. روابط ما هیچ‌گاه با یک کشور، تحت‌تأثیر روابط ما با سایر کشورها نبوده و نخواهد بود و این موضوع واضح و روشن است. رئیس‌جمهور افغانستان هم بر این مسئله تأکید کرده است. پیش‌تر شما از پنج حلقه سیاست خارجی افغانستان سخن گفتید. هندوستان در چهار حلقه سیاست خارجی افغانستان جای دارد. روابط ما با پاکستان هم خوب است و ما خواستار بهبود روابط نیز هستیم. این به آن معنا نیست روابط ما با هندوستان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و ما از هندوستان دور می‌شویم. به گفته «جواهر لعل نهرو«هر کشوری روابط خود را براساس منافع ملی استوار می‌کند. بنابراین روابط ما با هندوستان و همچنان با پاکستان خوب است.
اگرچه در ابتدا برخی دوستان افغانستانی ما در رسانه‌ها کوشش کردند از هندوستانی‌ها هندی‌تر شوند، اما تأکید می‌کنم در روابط ما با هندوستان هیچ تغییری به‌وجود نیامده است. در سفر اخیر رئیس‌جمهور افغانستان به هند موافقت‌نامه‌های دوجانبه‌ای امضا شد. ما کمک‌های هندوستان را به دیده قدر می‌بینیم و بر تقویت روابط خود با هندوستان هرچه بیشتر تلاش خواهیم کرد.
به‌نظر می‌رسد در افغانستان هنوز حساسیت‌هایی نسبت به عملکرد بخش‌هایی از حکومت پاکستان وجود دارد. در چند هفته گذشته، افغانستان شبکه حقانی و سازمان اطلاعات پاکستان را در حمله به پارلمان متهم کرد. از سوی دیگر، پس از تشکیل حکومت وحدت ملی، رئیس‌جمهور افغانستان در جهت ترمیم روابط با پاکستان گام‌های جدی و عملی‌ای برداشته است. آیا اقدامات متقابل اسلام‌آباد توانسته پاسخ‌گوی اقدامات عملی و انتظارات کابل باشد؟
بزرگ‌ترین قدمی که پاکستان تا به امروز برداشته، تلاش این کشور برای انجام مذاکرات صلح با طالبان بوده است. این کشور تلاش زیادی کرده است تا هرچه زودتر نشستی مستقیم بین طالبان و دولت افغانستان انجام شود. شکی نیست پاکستان تا به امروز به انتظارات ما پاسخ نداده است. هنوز هم تعداد زیادی انفجار صورت می‌گیرد و طالبان در مناطق مختلف افغانستان حملاتی را به راه می‌اندازند. تلفات اردوی ملی و ارتش افغانستان هر روز بیشتر می‌شود. این همه نشان می‌دهد تابه‌حال و تا آن حدی که باید از ورود طالبان و امکانات آنها به افغانستان جلوگیری نشده است. بعد از اعلام مرگ ملاعمر، پاکستان باید ثابت کند با افغانستان همکاری خواهد داشت، چراکه امروز قصه ملامحمد عمر تمام شده و رهبر جدید و رسمی طالبان مشخص شده است. بنابراین پاکستان امروز این فرصت را دارد تا نشان دهد طالبان را زیر فشار قرار می‌دهد و براساس هر نوع رابطه‌ای که با آنها دارد، می‌تواند آنان را وادار کند تا سر میز مذاکره بنشینند. من می‌توانم بگویم پاکستان در مقابل گام‌های مثبتی که افغانستان برداشته است، کار بزرگی نکرده و گام کلانی برنداشته است به‌جز اینکه پروسه صلح را پیش برده است. ما منتظر این هستیم تا ببینیم آهسته‌آهسته پاکستان چه اقداماتی را در جهت ترمیم و بهبود روابط دو کشور انجام خواهد داد.
باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، پیش‌تر اعلام کرد نیروهای ایالات‌متحده تا پایان سال ٢٠١٦ افغانستان را به‌طورکامل ترک می‌کنند. خروج احتمالی همه نیروهای خارجی از افغانستان، چه تأثیرات احتمالی‌ای بر مسائل امنیتی و اقتصادی افغانستان خواهد داشت؟
تا پایان سال ٢٠١٦ از تعداد نیروهای خارجی افغانستان کم می‌شود و فقط تعداد کمی از نیروهای آمریکایی برای محافظت برخی مراکز و سفارت خود در افغانستان باقی می‌مانند. با توجه به اینکه درصد زیادی از اقتصاد افغانستان وابسته به نیروهای خارجی است، پس از رفتن آنها وضعیت اقتصادی نابسامان می‌شود. از سوی دیگر، باید توجه داشت مسئولیت امنیت در سراسر افغانستان امروز برعهده نیروهای امنیتی افغانستان است. امروز در هیچ کجا و در خط مقدم جبهه‌ها نیروهای خارجی حضور ندارند. فقط اگر در مواردی به نیروی هوایی نیاز باشد خارجی‌ها حضور خواهند داشت. به جز این، مسئله امنیت کل کشور بر عهده نیروهای افغانستان است. به همین دلیل هم تعداد تلفات و شهدای اردوی ملی -ارتش- افغانستان نیز در سال‌های گذشته افزایش داشته است. مشکل اصلی ارتش افغانستان، مسئله نیروی هوایی در این کشور است.
ایالات‌متحده آمریکا اعلام کرده بود تا پایان سال ٢٠١٧، نیروی هوایی در افغانستان تشکیل خواهد شد. تاکنون چه اقداماتی از سوی نیروهای آمریکایی و ناتو در این زمینه انجام شده است؟
بله، تا امروز بعضی کمک‌ها صورت گرفته است. همچنین تعدادی از هلیکوپترهایی که وعده داده شده بود به ناوگان هوایی افغانستان پیوسته است. قرار است تعداد دیگری نیز در آینده نزدیک خریداری شود. اما اینکه بعد از خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان ممکن است مشکلاتی در افغانستان ایجاد شود، به تعهدات جامعه جهانی وابسته است. به‌نظر من براساس موافقت‌نامه ارتقایافته و دوام‌دار با ناتو و با توجه به تعهدات و وعده‌های جامعه جهانی به افغانستان، خروج نیروهای خارجی نمی‌تواند تأثیر منفی زیادی بر افغانستان بگذارد.
شما به حضور فعال افغانستان در سازمان‌های منطقه‌ای مانند «سارک» و «شانگهای» اشاره کردید. حضور و فعالیت افغانستان در این سازمان‌های منطقه‌ای چه تأثیری بر ثبات اقتصادی و امنیتی – سیاسی افغانستان خواهد داشت؟
افغانستان تاکنون به عضویت سازمان شانگهای درنیامده و به‌عنوان عضو ناظر حضور دارد. البته ما درخواست عضویت در این سازمان را کرده‌ایم. سازمان همکاری‌های منطقه‌ای شانگهای یکی از سازمان‌های مهم منطقه است و حضور و نقش افغانستان در آن و کشور‌هایی که در این سازمان حضور دارند و نزدیکی آنها به افغانستان، به امنیت و اقتصاد افغانستان کمک زیادی می‌کند. عضویت افغانستان در سازمان‌های منطقه‌ای قدم خوب و مثبتی است و محور یکی از سیاست‌های خارجی کابل است. تلاش ما در وزارت خارجه بر همکاری با کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه استوار است و این مسئله یکی از برنامه‌های سیاست خارجی من برای تصدی وزارت خارجه نیز بوده است. من امیدوارم با سفر آقای عیاد امین‌مدنی، رئیس سازمان همکاری اسلامی، برخی برنامه‌های مشترک با این سازمان نیز به‌زودی اعلام شود.
پس از تشکیل حکومت وحدت ملی، همچنان اختلافنظرهایی بین رهبران حکومت وحدت ملی در سیاست‌گذاری‌ها و اداره امور کشور دیده شده است. اختلافنظرهایی ازاین دست تا چه حد می‌تواند بر روند کار دستگاه سیاست خارجی افغانستان تأثیر بگذارد؟
مسائل ناشی از ائتلاف در همه حکومت‌ها و نظام‌های سیاسی ائتلافی در دنیا وجود دارد و برخی اختلاف‌نظر‌های موجود بسیار طبیعی است. در افغانستان اولین‌بار است که حکومت ائتلافی تجربه می‌شود. این در حالی است که افغانستان مشکلات خاص خود را نیز دارد.
با توجه به روند برگزاری انتخابات در افغانستان بهترین گزینه، تشکیل حکومت ائتلافی بود. البته اختلافنظرهایی بین رهبران حکومت وحدت ملی هم وجود دارد و این مسئله‌ای غیرعادی نیست. اما در مسائل مهم کشور مانند سیاست خارجی افغانستان هیچ‌گونه اختلاف‌نظری بین رهبران حکومت وحدت ملی وجود ندارد. در مسائلی مانند روند مذاکرات صلح، روابط ما با ایالات‌متحده آمریکا و ناتو و روابط با کشورهای منطقه، من هیچ اختلاف‌نظری میان رهبران حکومت نمی‌بینم و در سیاست‌های خارجی و کلان کشور، وحدت‌نظر کامل وجود دارد.
